Početna strana

Bjeluša |   Bogojevići |   Brekovo |   Cerova |   Dobrače |   Dragojevac |   Grdovići |   Grivska |   Kruščica |   Latvica |   Mirosaljci |   Pogled |   Radobuđa |   Radoševo |   Severovo |   Stupčevići |   Trešnjevica |   Vigošte |   Virovo |   Visoka |   Vrane

Razvoj seoskog turizma - budućnost sela

Panorama VisokeKada krenete iz Arilja prema Ševelju uz korito Rzava, prošavši kroz Pogled, Radobuđu, Grivsku, Kruščicu i Radoševo, na 37 kilometru od grada, doći ćete u Visoku, planinsko selo koje se nalazi na najvišoj nadmorskoj visini u ariljskoj opštini. Geografski položaj sela je takav da se uglavnom graniči sa selima koja pripadaju opštini Čajetina: Brezova, Klekova, Ravna Gora, Ljubiš i Bijela Rijeka graniči se na južnoj strani, susedna sela na zapadu su Drenova i Željine, severno je Radoševo, a na istoku Bjeluša sa kojom granicu čini korito Malog Rzava. Selo je dubokim kanjonom Velikog Rzava podeljeno na dva dela; na levoj obali su Vis i Djedovac, dok se većina visočkog atara nalazi na desnoj obali. Velikim delom svoga toka kroz Visoku Rzav protiče kroz kanjone i tesnace i prima mnoštvo izvora i potoka. Sa leve strane u njega se ulivaju Bjelorječka Rijeka, Ljubišnica i Katušnica. S obzirom da je izrazito brdsko-planinsko selo, najviši vrhovi dosežu nadmorsku visinu i preko 1350 m. Iznad Velikog Rzava uzdiže se Bojovića ćava (1170), nad zaseokom Rijeka dominira Vis s najvišom kotom, Treštena stijena sa 1287 m. U gornjem kraju sela između Sarića, Stamenića i Rakovića proteže se Okruglička ćava visoka 1370 m.

Ranije je Visoka tretirana kao zabačeno selo, a glavni razlog je bila udaljenost od ariljske opštine i slaba putna veza. Danas postoji asfaltni put Arilje-Visoka koji selo, poput Rzava, preseca na dva dela – Donji i Gornji kraj. U narodu se odomaćilo pravilo da familije koje žive u gornjem kraju, Stamenići, Sarići i Rakovići, nazivaju Gornjokrajcima, dok su Aleksići, Marići, Kovačevići – Donjokrajci.

Kada je u pitanju ime sela u narodnom predanju ne postoji nikakvo tumačenje kako je Visoka dobila ime. S obzirom da se nalazi na izuzetno visokoj nadmorskoj visini, verovatno da su njegove geografske karakteristike uticale na sam naziv. Pretpostavlja se da je prvobitno ime naselja sadržalo dve reči, visoka gora ili visoko brdo, a kako su ljudi težili pojednostavljivanju vremenom se održala u govoru samo prva reč - Visoka. To je jedno od mogućih i logičnih objašnjenja nastanka imena tvrdi Vuk Aleksić, autor monografije o ovom selu.

VisokaPrvi put se Visoka kao toponim pominje u turskim tefterima iz 1476. godine u kojima je zapisano da ima 18 domaćinstava. Već 1525. godine broj domova je porastao na 65, a razlog se ne može tražiti samo u prirodnom priraštaju već i u mogućnostima eventualnih naseljavanja stanovništva iz stare Raške i Zete, mahom ratnika i stočara, koje su Turci nastanjivali kako bi obezbedili granicu prema Ugarskoj. U turskim tefterima iz 1559. i 1572. godine pominju se Donja i Dolnja Visoka što svedoči da su bili naseljeni predeli oko Rzava i na nažim brdima, a sa druge strane to je i potvrda da je postojala i Gornja Visoka, premda se pretpostavlja da je današnji gornji kraj sela bio nenaseljen, ali je pripadao Visočanima. Od 1572. godine, kada je zapisano da je u Visoci bilo 60 domova, pa do 1813. godine, kao ni za većinu sela ariljske opštine nema dostupnih podataka.

Današnji Visočani mahom ne vode poreklo od stanovnika koji su ove prostore naseljavali u 15. i 16. veku. Većinom, oni su se odselili krajem 17. i početkom 18. veka u vreme velikih seoba posle austro-turskih ratova. Opusteli prostor, najintenzivnije polovinom 18. veka naselili su doseljenici iz Crne Gore, Hercegovine, Bosne i Raške o čemu svedoče i mnogi toponimi u selu ali i ostaci ijekavskog govora. Potomci onih starih Visočana raselili su se u Vojvodinu, Slavoniju, Mađarsku i širom Evrope.

Danas se ljudi pretežno bave raznim granama poljoprivrede, a Visoka ima sve uslove za razvoj seoskog turizma – lepu prirodu, Banju, visoka brda, posebno Okruglicu, Veliki Rzav, zdravu hranu. Glavni problem je sve veće osipanje stanovništva tako da trenutno u oko 220 domova živi 650 meštana.

U planu izgradnja crkve Svetog proroka Ilije

Živeti u oazi netaknute prirode i očuvanih blagodeti zdravog i čistog života je mnogo lakše nego ranije. Ipak, uprkos svemu selo sve više stari. Mladi se školuju i odlaze u potrazi za boljim i lepšim životom. Koje su prednosti života ovde daleko od gradske vreve, šta su najveći problemi i u čemu je perspektiva ovog planinskog područja razgovarali smo sa g. Zlatomirom Petrovićem, predsednikom mesne zajednice.

- Sam položaj sela i njegova raštrkanost otežavaju život ljudi. Uglavnom, stanovništvo se najviše bavi poljoprivredom, tačnije proizvodnjom maline i krompira i stočarstvom. To su glavni finansijski izvori. Proteklih godina najviše se radilo na sanacijama i rekonstrukcijama zaseočkih puteva. Ranije su se ti radovi finansirali delom sredstvima mesne zajednice, a delom je finansirala opština. U okviru petogodišnjeg plana, glavni akcenata je upravo stavljen na popravku puteva. Jedan deo smo već odradili tako da je nasut put za Djedovac i Vis, urađen je put za Stamenića brdo.

Poduža je i lista planova za unapredjenje Visoke.

- Ove godine u planu su radovi na putu za Pantoviće, za zaseok Dolovik. Visoka je jedno od sela ariljske opštine koje nema crkvu. Ostaci nekadašnjih crkava i manastira, a predanja kažu da ih je bilo tri, nalaze se u Aleksićima, Stamenićima, na Obrešcima i Osoju. Kod meštana već dugo postoji želja da se na ruševinama stare crkve iznad Banje sagradi nova. Tražili smo i dobili saglasnost eparhije Žičke za izgradnju. Sada nas očekuje izrada projekta, a u nekim našim planovima do kraja godine bi trebalo da uradimo temelj. Crkva će biti posvećena Svetom proroku Iliji, kao i ona na čijim će ruševinama biti građena. Iako smo daleko od grada i mi imamo svoje potencijale i prednosti. Tu pre svega mislim na zdravu prirodu, Veliki Rzav, Visočku Banju. Stoga, planiramo da radimo na razvoju seoskog turizma u okviru Strategije razvoja opštine Arilje. Naravno, trebalo bi raditi i na razvoju lovnog turizma, a u prilog tome ide i rekonstruisanje Lovačkog doma, sagrađenog 80-ih godina. Najveći problem u selu je loša telefonska centrala. Često se dešava da su veze u prekidu i po nekoliko dana. Zato smo uz ankete za uvođenje opštinskog samodoprinosa, pisali i peticiju da se promeni centrala, a naše zahteve poslali smo u Užice i Beograd – naglasio je g. Petrović.

Visočka banja

Visočka banjaVisoka je sigurno selo sa najvećim brojem toponima u ariljskoj opštini. Nazivi brda, prevoja, čuka, izvora, reka višestruko su zanimljivi. Neki od njih dobili su ime po svom obliku – Sedlo, Ždrijelo, Okruglica, Obrešci, Okrugla pećina, Tišje, Marića ćava, Okruglička i Bojićka ćava, kao i sam naziv sela Visoka. Često su i nazivi mesta, izvora i potoka po nekom imenu ili su prosto u vezi sa familijom gde ona živi-Čedovina, Nastin Potok, Zukovina... Neki su pak dobili nazive po određenim specifičnostima – Pogled, Žežnica, Rzav Mali, Veliki, Ćuvik, Ćuver. Nazivi po nekom događaju iz prošlosti uvek su u vezi sa nekom anegdotom, načinom života, nekim događajem. Tako je, na primer, reka Katušnica u vezi sa katunom (stočarenjem).

U najnižem delu klisure Velikog Rzava, ispod Bojovića i Aleksića Kuka, nalazi se topli izvor mineralne vode. Voda izbija iz dubine na više mesta u vidu mehurića, a lekovita je. Tu narod dolazi da se leči.

Banjski izvori stari su oko 80000 godina. Banja još uvek turistički ni minimalno nije iskorišćena. Ranije su pojedinci obezbeđivali individualno smeštaj za posetioce. Danas banja nije u baš reprezentativnom izgledu. Inače, organizovanije korišćenje banjske vode za lečenje počinje 1936. godine. Sami izvori su na nepristupačnom mestu i uglavnom im se prilazi uz i niz reku preko platica. Postoje predanja kako je otkriven ovaj topli izvor lekovite vode. "Meštani su želeli da se nekako otarose obatavelog konja.Odveli su ga u kamene sklopove pored reke da ugine. Kada su kasnije navratili, umesto iznemoglog, zatekli su ga kako kaska po vodi. Kada su zagazili u izvor osetili su da je topao. Od tada su se i oni tu kupali. Po drugoj legendi, priča se da je neki Anđelić imao šugavo ždrebe koje je vodio i kupao u Rzavu i da se od toga oporavilo.

Obrazovanje

Seoska školaDok su neka susedna sela imala školu već početkom XX veka, Visoka je čekala kraj druge decenije da bi dobila svoju školsku zgradu i učitelja. Dotle su deca išla u školu u okolna sela, najviše u Bjelušu, neki u Brekovo, a bilo je onih koji su išli u Ljubiš i Bijelu Rijeku. Zanimljivo je da o početku obrazovanja u Visoci postoje dva podatka. Po zapisu Milojka Matovića, visočka škola započela je sa radom 1920. godine, a prvi učitelj bio je Visočanin Dragomir Breković. Po drugim izvorima škola je otvorena čak šest godina kasnije, školske 1926/27. godine, a učitelj je bio Ilija Radusinović rodom iz Crne Gore. Postavlja se pitanje koje od ova dva tumačenja je tačno. Moglo bi se reći oba. Naime, Dragomir Brković, nije bio svršio studije, ali ga je tadašnja visočka opština angažovala da podučava đake. Naravno da usled nepostojanja školske zgrade i školovanog učitelja, saglasnost od ministarstva nije mogla biti dobijena.

Ipak, te godine započeto je opismenjavanje i obrazovanje Visočana u njihovom selu. Ta škola iz 1920. godine nalazila se u kući Vinke Aleksandrić. Imala je podrum i tri prostorije, jednu veću u kojoj je bila učionica i dve manje. Zahvaljujući zalaganju tadašnjeg predsednika visočke opštine Milorada Novakovića, 1938. godine završena je izgradnja nove školske zgrade. Škola je u novoj zgradi radila sve do jeseni 1943. godine kada su je 13. septembra bombardovali Nemci. Već školske 1946/47. škola je počela sa radom, a bilo je 204 učenika.

U poratnim godinama u selu su organizovani analfabetski tečajevi uglavnom za žene i devojke kako bi se i one opismenile. Prošle su kroz visočku osnovnu školu generacije učenika i nastavnika. Na žalost, broj dece se iz godine u godinu smanjivao, tako da danas od 1. do 8. razreda ima 32 učenika. No to ne sprečava kolektiv nastavnika da svoje znanje uspešno prenosi i ovim mališanima, od kojih neki i po dva-tri sata putuju od kuće do škole. Trude se ne samo da ih obrazuju, već i da im školovanje učine što zanimljivijim. Tako se već dve godine zaredom održavaju u okviru "Ariljskih zimskih radosti" i "Visočke radosti". To je lepa prilika da se deca druže, zabave, ali i da kroz igru i međusobno takmičenje nauče i nešto novo. Trebalo bi napomenuti da škola u Visoci radi kao izdvojeno odeljenje matične škole "Ratko Jovanović" u Kruščici.

Visoka nema crkvu, ali ima "crkvine" u zaseoku Aleksići, gde kod groblja postoji relativno dobro očuvana visoka podzida građevine koja je dugačka osam, a široka pet metara. Pretpostavlja se da su to ostaci nekadašnje crkve koja se nazivala Crkva pod borom i slavila je Svetog Iliju, a i danas na Ilindan sveštenik iz brekovačke crkve drži crkveni obred, a domaćini koji organizuju slavu smenjuju se svake godine. Postoji verovanje da je crkva zpaljena i opljačkana posle 1813. godine nakon propasti Prvog srpskog ustanka, kada su Turci vršili odmazde, ubijali, pljačkali, palili... Postavlja se pitanje kada je crkva u Aleksićima sagrađena. Jedno od najverodostojnijih tumačenja je da je podignuta kako bi se čobani koji su čuvali ovce na pašnjacima koji su bili svojina crkve iz Arilja molili Bogu. To navodi na zaključak da je mogla biti podignuta krajem XIII veka ili nešto kasnije. Inače po predanju postojale su još dve crkve na Obrešcima i u Osoju, kao i manastir u Stamenićima.

Ljudi su se pretežno na ovim prostorima bavili voćarstvom, stočarstvom i ratarstvom, a zbog izuzetno čiste reke Rzava i ribolovom. Od 60-ih godina selo počinje ekonomski da se razvija. Najpre su urađeni putevi, jer Visoka do tada gotovo da nije imala ni čestita puta prema ostalim selima u Arilju. Kasnije je dovedena voda u većinu domova, 1970. godine dovedena je i prva struja. Zamena drvenih betonskim banderama izvršena je 1988. i 1989. godine, a prvi Visočani uveli su telefonske linije 1991. i 1992. godine. Danas skoro 90% visočkih kuća ima telefon. Naravno da je ovo sve uticalo na poboljšanje kvaliteta života. Nekada zabačeno selo, uspostavilo je "vezu sa svetom". Na žalost, to nije mnogo pomoglo, s obzirom da je stanovništvo danas pretežno starije, a mladi odlaze. Tako ni Visoku nije mimoišla sudbina ostalih ariljskih sela brdskog kraja. Selo pored osnovne škole ima ambulantu otvorenu 60-ih godina u koju lekar dolazi jednom sedmično, zadrugu, prodavnicu i čuvenu kafanu kod Zore. Autobuske veze sa Ariljem su solidne jer autobus saobraća u ovom pravcu dva puta dnevno.

Ipak je sve to premalo da bi ohrabrilo mlade ljude da ostanu ovde i svoju budućnost vežu za selo. Po mišljenju i samih meštana jedino će razvoj seoskog turizma privući mlađe i omogućiti im da ovde formiraju svoj život. Ostaje samo da se nadamo da će svi raditi na tome da Visoka svoje prirodno bogastvo ponudi drugima kako bi i ona nastavila da živi.

Slavica Radović
Foto: Blagoje Ilić