Crkve i manastiri

Crkva Svetog Ahilija

Na brdovitom uzvišenju i na samom ulazu u staru ariljsku čaršiju, kao svedočanstvo istorije jednog grada, kao utvrđenje vere i nadanja, u svetlosti okupana, ka visini stremeći, više od sedam vekova stoji kao branitelj i oslonac narodu, crkva Svetog Ahilija, zadužbina kralja Dragutina Nemanjića, u monaštvu Svetog Teoktista.
Građena u Raškom stilu, koji je obeležio trinaesti vek, u obliku slobodnog krsta, polukružnog oblika, u jednu ruku deluje skromno, dok u drugu, kao da je sačinjena od prostranstva koje zidovi ne uspevaju da oiviče.
Arhitektura istočnohrišćanske crkve oblikovana je sa nastojanjem da prostornim oblicima i njihovim međusobnim odnosima i srazmerama ostvari određeno simbolično dejstvo; ona oličava mikrokosmos, a njeni oblici pojedine delove vaseljene.
Crkva je bila ne samo materijalni simbol vere već i izraz celokupnog srednjovekovnog shvatanja sveta, što se ispoljilo kako na njenoj spoljašnosti i rasporedu i izgledu unutrašnjih odeljenja, tako i u uređenju celokupnog manastirskog prostora.

Manistir Klisura

Na trinaestom kilometru od Arilja, u klisuri reke Moravice, nalazi se manastir iz trinaestog veka posvećen arhanđelima Mihailu i Gavrilu, a koji je po predanju na predlog Svetog Save sagradio dobri čovek Dobrača, po kome selo i manastir dobiše ime.
Za vreme turske najezde, manastir je 1688. godine zapaljen, a pust je ostao od 1690. godine od vremena velike seobe Srba pod Arsenijem Čarnojevićem. Obnovljen je 1798. godine ali je ponovo uništen za vreme Prvog i Drugog svetskog rata. Ikonostas je napravljen 1867. godine, i čine ga 42 ikone od kojih je 31 ikona doneta iz Odese, a 11 je oslikao Dimitrije Posinković.
U devetnaestom veku manastir je bio osnovna škola, a za vreme srpsko-turskog rata (Javorski rat) u njemu je bila smeštena vojna bolnica.
Manastir je iznova oslikan 1952. godine. Na freskama ovog manastira nalaze se likovi iz srpske narodne epike, među kojima su Filip Višnjić, Majka Jevrosima, Vojvoda Rajko, Majka Jugovića i Kosovka devojka.
Pri manastiru je 1961. godine podignut novi konak i od tada funkcioniše kao ženski manastir.

Crkva Svetog Nikole – Brekovo

Na nadmorskoj visini od preko osam stotina metara, dvadeset i dva kilometra od Arilja, u selu Brekovo, koje je udaljeno od važnih puteva, smeštena je crkva Svetog Nikole. Tačno vreme nastanka ove crkve se ne zna, pa po jednom predanju ona potiče iz jedanaestog veka i podigao ju je Stefan Nemanja, a po drugom crkva je bila metoh crkve Svetog Ahilija iz trinaestog veka. Prema načinu gradnje smeštaju je u šesnaesti i početak sedamnaestog veka.

Crkva je manja jednobrodna građevina, građena po ugledu na Raški stil gradnje. Više je puta stradala, ali je i obnavljana 1765. i 1824. godine, ubrzo po njenom paljenju od strane Turaka. 1930. godine dozidana je priprata, a 1945. godine miniran je spomenik kralju Aleksandru koji se nalazio u porti crkve, pa je crkva ponovo stradala, ali je i nedugo zatim obnovljena.

Živopis hrama smešta se u prvu polovinu sedamnaestog veka. I pored mnogih oštećenja, predstavlja vrednu i dragocenu arhivu freskoslikarstva čije se reprodukcije mogu pogledati u holu zgrade Opštine Arilje.

Crkva Svetog Ilije na Gradini

Na desetom kilometru od Arilja, na šest stotina šezdeset metara nadmorske visine, postavljena na strmom stenovitom uzvišenju – Gradini, iznad ariljskih malinjaka, malena crkva Svetog Ilije oglasi svoja zvona tri puta godišnje, kada se i služba obavlja: na Bele Poklade, na Ilindan i na dan Usekovanja glave Svetog Jovana Krstitelja.
Veruje se da je podignuta na ruševinama rimske stražarske kule, ali i da su je vile preko noći prenele iz obližnjeg sela na vrh Gradine, ili pak ljudi sa zapregom i volovima, kako bi je sačuvali od Turaka koji su je ipak nekoliko puta rušili i spaljivali do temelja, ali su je stanovnici ovog kraja obnavljali.
Crkvena slava je Ilindan, a prislava 11. septembra na dan Usekovanja glave Svetog Jovana Krstitelja.

Crkva Svete Trojice u Bjeluši

Smeštena na uzvišenoj zaravni, izgrađena je u drugoj polovini devetnaestog veka na mestu ili u blizini neke od prethodnih crkava. U dvorištu crkve nalazi se zvonara, koja je veća od crkve.
U porti crkve podignuta su dva spomenika krajputaša, koji su posvećeni Budimiru Vukotiću i Sretenu Đorđeviću, vojnicima srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Podnarednik Budimir Vukotić poginuo je sa dvadeset i četiri godine i sahranjen u oktobru 1915. godine, u okolini Niša. Sreten Đorđević imao je dvadeset i devet godina kada je poginuo. Sahranjen je u okolini Velesa.
Postoji i treći spomenik novijeg datuma, napravljen od crnog mermera i posvećen bjeluškom parohu Aleksi R. Vukotiću. Aleksa je odveden u logor na Banjici i streljan 26. decembra 1942. godine.

Crkva Svetog kralja Dragutina u Grivskoj

Crkva Svetog kralja Dragutina u Grivskoj, naseljenom mestu na teritoriji opštine Arilje, podignuta je krajem 20. veka. Pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve.
Starija crkva postojala je u zaseoku Kaljevići, ali su danas od nje ostali samo pomeni. Ostaci su ograđeni, a u narodu je još ostala tradicija da se okuplja kod crkve na Ivanjdan, 7. jula, kada se održava sabor.[1] Današnja crkva podignuta je sopstvenim sredstvima žitelja i sredstvima donatora, smeštena je na najlepšem mestu u selu, takozvanoj Rujnoj ravni. Danas u njoj bogosluženja o praznicima vrše sveštenici ariljske crkve.